تحلیلی بر وقایع صحنه عملیات خوزستان در سال اول جنگ(8)
تحلیلی بر وقایع صحنه عملیات خوزستان در سال اول جنگ(8)

بخش یکم – تشریع وقایع

فصل یکم

 

4 چگونگی تمرکز و گسترش نیروهای طرفین در سرتاسر مرز مشترک

الف تمرکز و گسترش نیروهای عراق قبل از شروع جنگ

گسترش نیروهای دشمن بر اساس اهداف از پیش تعیین شده شکل گرفته بود و شاید این گسترش و استعداد ریشه در ارزیابی ارتش ایران و تفکرات قبل از انقلاب اسلامی داشته باشد. به هر حال ارتش عراق مناطق مرزی خود با ایران را در این تهاجم به سه منطقه شمالی، میانی و جنوبی تقسیم کرده بود.

در منطقه شمالی که مجاور استان های آذربایجان غربی و کردستان و قسمتی از کرمانشاه قرار دارد و مسئولیت آن با سپاه 1 بود. به علت ویژگی های قومی و وضعیت طبیعت و وجود عوارض حساس در منطقه از یک طرف، و وجود عناصر ضد انقلاب و فعال بودن آنها که با پشتیبانی عراق فعالیت می کردند از جانب دیگر، عراق یک لشکر پیاده (لشکر 7 پیاده) به علاوه حداقل 2 تیپ 6 گردانی پیاده (تیپ 90 و 99) از سری تیپ های موسوم به احتیاط تعدادی قاطع (گردان) ارتش خلقی و کردهای عراق و حداقل 2 تیپ از لشکر 11 پیاده و 4 تیپ گارد مرزی در سراسر شمال عراق مستقر کرده بود که مأموریت آنها کنترل معابر و حفاظت از عوارض حساس مانند تأسیسات نفت کرکوک و موصل بود. یگان های لشکر 7 و 11 در هفته اول جنگ در همین منطقه مستقر ولی بعد از آن عناصری از آنها به مناطق جنوب اعزام شدند ( مانند لشکر 11 پیاده).

در منطقه میانی که مسئولیت آن با سپاه 2 عراق بود، از حوالی منطقۀ باویسی تا حوالی چنگوله احتمالاً با اهداف تصرف شهر های مرزی مهران، سومار، گیلان غرب، نفت شهر، قصر شیرین، سر پل ذهاب، گردنۀ پاطاق و ارتفاعات مشرف به این شهر ها از نظر تأمین و به منظور جلوگیری از هرگونه تهاجم احتمالی ایران به داخل عراق و به سمت بغداد بود. همچنین به منظور کشانیدن صحنه های نبرد به داخل ایران، تصرف سرزمین های غربی ایران، درگیر نمودن استعداد قابل ملاحظه ای از نیروهای ایران و نهایتاً تحمیل ارادۀ عراق به ایران برآورد می گردد. استعداد یگان های سپاه 2 در شروع تهاجم به شرح زیر بوده است :

الف) لشکر 8 پیادۀ کوهستانی با تیپ های 22،23،28 پیاده جمعاً 11 گردان پیاده، یک گردان تانک تی – 54 که با 4 گردان توپخانه پشتیبانی می شد.

ب) لشکر 6 زرهی با تیپ های 16 مکانیزه و 25 و 30 زرهی جمعاً 7 گردان تانک، 5 گردان مکانیزه و یک گردان شناسایی که با 5 گردان توپخانه صحرایی، یک گردان توپخانه ضد تانک، یک گردان پدافند هوایی پشتیبانی می شد.

پ) لشکر 4 پیاده کوهستانی با تیپ های 5،18،29 پیاده جمعاً 11 گردان پیاده، یک گردان تانک تی – 54 که با 4 گردان توپخانه صحرایی پشتیبانی می شد.

ت) لشکر 2 پیاده کوهستانی با تیپ های 2، 4، 36 پیاده، استعداد مانند لشکر 4 و 8

ث) لشکر 12 زرهی با تیپ 46 مکانیزه و تیپ 37 زرهی جمعاً 4 گردان تانک و 4 گردان مکانیزه که با 4 گردان توپخانه پشتیبانی می شد.

ج) تیپ 32 نیروی مخصوص با 3 گردان پیاده

چ) تیپ 10 زرهی مستقل با سه گردان تانک، یک گردان مکانیزه، یک گردان توپخانۀ صحرایی به عنوان احتیاط سپاه 2 مستقر در منطقۀ عمومی مندلی.

ح) تیپ 94 پیاده ( احتیاط) با 6 گردان پیاده.

منطقه جنوبی که مسئولیت آن با سپاه 3 عراق بود از حدود چنگوله تا دهانۀ فاو ادامه داشت. اهداف استراتژیک عراق در این منطقه که از اهمیت بالایی برخوردار بود و سرنوشت جنگ را تعیین می کرد احتمالاً به شرح زیر بود:

  • شناختن حق حاکمیت عراق بر اروندرود
  • تصرف و تجزیه بخشی از استان خوزستان
  • تحمیل اراده عراق بر ایران
  • درگیری سیاسی برای دست یافتن به برتری و سلطه یافتن بر خلیج فارس

استعداد یگان های سپاه 3 به شرح زیر بوده است:

الف) لشکر 10 زرهی با تیپ های 17 و 34 زرهی و 24 مکانیزه جمعاً 7 گردان تانک و 5 گردان مکانیزه، یک گردان شناسایی که با 4 گردان توپخانه صحرایی و یک گردان پدافند هوایی پشتیبانی می شد.

ب) لشکر 1 مکانیزه با تیپ های 27 و 1 مکانیزه و 54 زرهی جمعاً 7 گردان مکانیزه و 5 گردان تانک و یک گردان سوارزرهی که با 4 گردان توچخانه صحرایی و یک گردان پدافند هوایی پشتیبانی می شد.

پ) لشکر 9 زرهی با تیپ های 14 مکانیزه و 35 و 43 زرهی جمعاً با 7 گردان تانک و 5 گردان مکانیزه و یک گردان سوار زرهی که با 4 گردان توپخانه صحرایی و یک گردان پدافند هوایی پشتیبانی می شد.

ت) لشکر 3 زرهی با تیپ های 8 مکانیزه و 6 و 12 زرهی، جمعاً با 7 گردان تانک و 5 گردان مکانیزه و یک گردان سوار زرهی که با 5 گردان توپخانه صحرایی و یک گردان پدافند هوایی پشتیبانی می شد.

ث) لشکر 5 مکانیزه با تیپ های 15 و 20 مکانیزه و 26 زرهی جمعاً با 7 گردان مکانیزه و 5 گردان تانک و یک گردان سوار زرهی که با 5 گردان توپخانه پشتیبانی می شد.

ج) تیپ 31 نیروی مخصوص با 3 گردان پیاده

چ) تیپ 33 نیروی مخصوص با 3 گردان پیاده

ح) تیپ 49 پیاده و لشکر 11 پیاده با 3 گردان پیاده

خ) تیپ مکانیزه گارد جمهوری با 2 گردان مکانیزه و 2 گردان پیاده

د) تیپ 5 گارد مرزی در غرب اروندرود

 

ب- تمرکز و گسترش نیروهای ایران در صحنۀ عملیات جنوب ( خوزستان )

اقدامات خصمانۀ عراق در مناطق مرزی ایران در صحنۀ عملیات جنوب (خوزستان از دهلران تا دهانۀ فاو) از اوایل فروردین ماه 1359 شدت گرفت به نحوی که ارتش ایران از جانب عراق احساس خطر نموده و در 21 فروردین ماه 1359 آماده باش کامل به کلیۀ یگان ها داده شد. در این موقع در صحنۀ عملیات جنوب فقط لشکر 92 زرهی استقرار داشت که عناصر لشکر به مواضع پدافندی نزدیک مرز اعزام شدند. در اوایل خرداد ماه سال 59 درگیری مرزی در منطقۀ مهران شدید شد و نیروهای عراقی تلاش کردند که تپه 343 و ارتفاعات شمال غرب مهران را اشغال کنند. لشکر 92 زرهی در اجرای دستور نیروی زمینی یک واحد زرهی و مکانیزه در حد یک گروه رزمی را به دهلران اعزام کرد و نیروهای عراقی مجبور به عقب نشینی شدند. از دهۀ دوم شهریور برخورد های مرزی از عین خوش تا نهر خین شدت یافت و یگان های لشکر 92 زرهی بنا به دستور، برای تقویت پاسگاه های مرزی و دفاع از آنها در مقابل تجاوزات عراق، در حوالی پاسگاه های مرزی گسترش های پراکنده یافتند.

 

 

برای آشنایی با دشواری مأموریت لشکر 92 و میزان وسعت حوزه عمل آن، مناطق مسئولیت لشکر 92 را از نظر می گذرانیم :

  • منطقۀ مرزی دهلران
  • منطقۀ مرزی موسیان تا فکه و میش داغ و چزابه
  • منطقۀ مرزی بستان و سوسنگرد
  • منطقۀ مرزی جنوب غربی اهواز از هورالویزه تا پاسگاه کیلومتر 25.
  • منطقۀ مرزی غرب خرمشهر از پاسگاه کیلومتر 25 تا نهرخین
  • منطقۀ مرزی اروندرود از نهر خیّن تا دهانۀ فاو

برای پوشش مناطق فوق که جمعاً حدود 400 کیلومتر طول خط آن می باشد. لشکر 92 زرهی علاوه بر یگان های سازمانی خود فقط یک گروه رزمی از تیپ 37 زرهی شیراز را در اختیار داشت که در شهریور ماه 1359 در کنترل عملیاتی لشکر 92 قرار گرفته بود. همچنین 3 گردان توپخانه از گروه 22 و 55 توپخانه نیز برای تقویت آتش لشکر 92 به خوزستان اعزام گردید.

در اواسط شهریور 59، دستور اخزام یک گروه رزمی پیاده از لشکر 21 پیاده صادر گردید. ازقام بالا مجموع یگان هایی بود که نیروی زمینی توانسته بود در مناطق مرزی خوزستان قبل از تهاجم عمومی عراق، گسترش دهد.

لازم به ذکر است که یگان های یاد شده به خصوص لشکر 92 زرهی به خاطر مسایل ناشی از انقلاب در وضعیت منابی نبودند. استعداد رزمی لشکر 92 به آن شکلی بود که پیشتر به آن اشاره شده بود.

به طور خلاصه گسترش و تمرکز یگان های خودی در صحنۀ عملیات خوزستان در شروع جنگ تحمیلی و تجاوز عراق به این شرح بود :

تیپ 2 زرهی دزفول، یک گروه رزمی از لشکر 21 و یم گروه رزمی از تیپ 37 زرهی شیراز از دهلران تا فکه. تیپ 3 زرهی دشت آزادگان از جنوب فکه تا کرخه کور و تیپ 1 زرهی از کرخه کور تا دهانۀ فاو در مقابل استعدادی برابر حداقل 4 لشکر عراقی قرار داشتند. این بگان های خودی توسط عناصری از گروه های توپخانه 22 و 55، هوانیروز و نیروی هوایی پشتیبانی می شدند.

انتهای مطلب

منبع: تحلیلی بر وقایع صحنه عملیات خوزستان در سال اول جنگ، معین ورزی، نصرت الله، 1385، ساحادم، تهران

 

0 دیدگاه کاراکتر باقی مانده