فصل دوم
روز 23 مهرماه 1359 :
(الف) جبهه شمالی (غرب دزفول و شوش) :
عملیات لشکر 21 پیادۀ حمزه در 23 مهرماه 1359
(ب) جبهه مرکزی (بستان – سوسنگرد) :
دشمن که به علت تصرف بستان در روز 22 مهرماه تقویت گردیده بود در روز 23 مهرماه در چهار محور زیر به تک خود ادامه داد، اما به علت مقاومت رزمندگان و به خصوص آتش حساب شدۀ توپخانه ها، موفقیتی کسب نکرد. این محورها شامل: محور بستان – سوسنگرد، محور هویزه – سوسنگرد، محور شمال بستان – ارتفاعات الله اکبر، محور غرب فرسیه – کوت سیدنعیم (در جنوب غربی حمیدیه).
(پ) جبهۀ جنوبی (جنوب غربی اهواز – خرمشهر) :
رژیم عراق که از پذیرش پیشنهاد آتش بس خود توسط جمهوری اسلامی ایران ناامید شده بود به نیروهای خود دستور داده بود که به هر قیمتی که شده خرمشهر و آبادان را تصرف نمایند تا کرانۀ شمالی اروندرود کاملاً در کنترل دولت عراق قرار گیرد. با این اساس نیروهای عراقی با وجود مقاومت سرسختانۀ رزمندگان اندک ایرانی با قبول تلفات سنگین تلاش خود را برای اجرای مأموریت یاد شده ادامه دادند و در ساعت پنج و سی دقیقه روز 23 مهرماه موفق شدند در خرمشهر تا خیابان طالقانی نفوذ کنند و در شمال آبادان نیز به کرانۀ بهمنشیر نزدیک شوند و کنترل کامل محور آبادان – ماهشهر را در دست گیرند و تا ظهر روز 23 مهرماه گمرک خرمشهر نیز در کنترل کامل دشمن قرار گرفت. در اواخر شب 23 مهرماه با یورش ایثارگرانه رزمندگان مدافع خرمشهر به ویژه تکاوران دریایی، نیروهای عراقی در محور اهواز – آبادان تا شمال محور آبادان – ماهشهر مجبور به عقب نشینی شدند.
در روز 23 مهرماه ژاندارمری کل کشور مصمم شد از مقدورات ژاندارمری برای تقویت منطقۀ آبادان – خرمشهر استفاده کند، لذا 600 نفر ژاندارم را در تهران آماده نمود تا با 8 فروند هواپیمای سی – 130 به اهواز اعزام شوند و 200 نفر نیز در اصفهان آماده شدند تا به خوزستان اعزام گردند.
شب 23 به 24 مهر، یدک کش پیام و کشتی نوید با دو فروند بارج و 21 سرنشین از خورموسی عازم بندرعباس بود که مورد حملۀ دو فروند میگ عراقی قرار گرفتند. در اثر این حمله یدک کش پیام و کشتی نوید غرق شدند و ناو نقدی برای نجات پرسنل آنها اعزام شد. در نتیجه 9 نفر نجات یافتند ولی 11 نفر مفقود شدند، یک نفر نیز قبلاً به شهادت رسیده بود.
حوادث روزهای 24 مهرماه تا سوم آبان ماه 1359 :
(الف) جبهۀ شمالی (غرب دزفول و شوش) :
پس از ناکام شدن تک لشکر 21 پیاده در روز 23 مهرماه، شورای عالی دفاع با در نظر گرفتن وضع جبهه ها، تصمیم به پدافند در سراسر مناطق گرفت تا پس از حصول آمادگی و تأمین نیازمندی ها با طرح ریزی صحیح، نسبت به بازپس گیری مناطق اشغالی اقدام اساسی به عمل آید.
در تاریخ 26 مهرماه یک دستور پدافندی به لشکر 21 پیاده در مورد پدافند از منطقۀ عمومی دزفول – شوش صادر شد.
(ب) جبهه مرکزی (بستان – سوسنگرد) :
در ساعت 5 صبح روز 27 مهرماه 59 دشمن همه جانبۀ خود را در قالب یک مانور احاطه ای برای اشغال مجدد ازتفاعات الله اکبر آغاز نمود. تیپ 3 لشکر 92 با تمام تلاشی که کرد نتوانست این ارتفاعات را نگهداری نماید و ناچاراً در شب 27 به 28 مهرماه به 8 کیلومتری شرق این ارتفاعات عقب نشینی کرد و دشمن ارتفاعات مذکور را اشغال نمود.
در روز 30 مهرماه دشمن خط پدافندی خود را در جبهه بستان بر امتداد ارتفاعات الله اکبر – آبادی دهلاویه و جنوب رودخانۀ نیسان متکی کرد. در همین روز با عبور از کرخه کور زمین مرتفعی را در حوالی سعدون حمودی اشغال کرد.
(پ) جبهه جنوبی (جنوب غربی اهواز – خرمشهر) :
در روز 24 مهرماه نیروهای عراقی ضمن پیشروی خود در خرمشهر، با بولدوزر و سایر وسایل مهندسی سریعاً مواضع دفاعی برقرار می ساختند و با توجه به اینکه گمرک خرمشهر به اشغال دشمن درآمده بود از اسکلۀ گمرک برای پشتیبانی و تدارکات نیروهای عراقی از طریق آب (اروندرود) استفاده می شد. در اوایل روز 24 مهرماه نیروهای دشمن در شمال آبادان به نزدیکی سه راه ماهشهر – آبادان رسیدند. بهمنشیر در زیر آتش دشمن قرار گرفت، اما نیروهای ایرانی موفق شدند دشمن را تا 5 کیلومتری شمال بهمنشیر عقب برانند. در ساعت 08:30 عراقی ها توانستند در حوالی کارخانه شیر پاستوریزه موضع پدافندی اشغال نمایند. از ساعت 09:00 صبح به دنبال تسلط کامل دشمن بر گمرک خرمشهر نبرد به داخل خیابان های شهر کشیده شد. با توجه به تهدید بسته شدن راه های مواصلاتی زمینی به آبادان، اقدامات اولیه برای پشتیبانی نیروهای مستقر در آبادان از طریق هوا به عمل آمد و دو فروند هلیکوپتر شنوک جهت رساندن تدارکات از اهواز به ماهشهر اعزام گردید، در مسیر راه، این بالگردها مورد حمله هواپیماهای دشمن قرار گرفتند، یک هلیکوپتر آسیب دید و فرود اضطراری کرد و لی هلیکوپتر دیگر توانست در ماهشهر به زمین بنشیند. ضمناً در عملیات روز 23 مهرماه یگان هوانیروز در منطقۀ سرپل دشمن، یک فروند بالگرد کبری کورد اصابت آتش دشمن قرار گرفت و سرنگون شد و 2 نفر سرنشینان آن به شرف شهادت رسیدند.
لازم به یادآوری است که زمان عبور نیروهای دشمن از کارون، قرارگاه یدکی به وسیلۀ نیروی دریایی در بندر ماهشهر تشکیل شد که فعالیت پشتیبانی تدارکاتی را هدایت می کرد، این ستاد از روز 27 مهرماه تحت عنوان (فرماندهی اروند) نامگذاری گردید که فرماندهی آن را فرمانده ژاندارمری کشور بر عهده داشت.
تا ظهر آن روز حدوداً ⅓ شهر خرمشهر به اشغال نیروهای عراقی درآمده بود و سرانجام نیز دشمن موفق شد در روز 24 مهرماه قسمت قابل ملاحظه ای از خرمشهر را در کنترل خود بگیرد و از این روز تا زمان سقوط خرمشهر به مدت 10 روز حماسی ترین و سخت ترین نبردهای شهری جنگ ایران و عراق در خرمشهر جریان یافت و مدافعان میهن اسلامی با ایثار و فداکاری فوق العاده در مقابل تجاور دشمن به حریم استقلال و آزادی ایران مقاومت کردند و با نثار خون مطهر و پاک خود تا حدی که در توان داشتند کوشیدند. اما از فداکاری و جانبازی آن رادمردان بزرگ آن طور که باید و شاید بهره برداری مطلوب نشد.
در پایان روز 24 مهرماه وضعیت خرمشهر به قدری بحرانی بود که اعلام شد که خرمشهر سقوط کرده و نیروهای دشمن پل را در دست گرفته و با تیربار از پل دفاع می کنند با این وجود نیروهای باقی مانده در خرمشهر در خیابان ها کوچه ها و خانه ها از وجب به وجب شهر دفاع می کردند و خون مقدس خود را برای تداوم شجرۀ طیبۀ استقلال و آزادی بر خاک مطهر میهن اسلامی می و به همین علت خرمشهر از آن روز خونین شهر نامیده شد.
با توجه به این که راه های وصولی به خرمشهر کاملاً مسدود شده بود دشمن می توانست مناطق اشغال نشده را کاملاً با آتش شدید خود بپوشاند. با وجود برتری مطلق دشمن و تزاید تعداد شهداء و مجروحان، مقاومت شرافتمندانه رزمندگان ایرانی در نزدیکی پل خرمشهر ادامه داشت. برای کنترل و سازماندهی مقاومت تحت شرایطی که استعداد رزمی لشکر 92 به شدت کاهش یافته بود، فرماندهی اروند موفق شد تا ساعت 22:00 روز 24 مهرماه با کمک فرماندهان، پرسنل پراکنده را جمع آوری نماید و آنان را برای ادامۀ مقاومت ترغیب سازد تا موقتآ از اشغال کامل خرمشهر جلوگیری شود.
لازم به یادآوری است در منطقۀ دزفول، حمله لشکر 21 پیاده با شکست مواجه شد و آن لشکر که تکیه گاه نیروی زمینی برای نگهداری منطقۀ دزفول بود تلفات زیادی را متحمل گردید. در جبهۀ سوسنگرد و بستان نیروهای دشمن به نزدیکی بستان رسیدند و این شهر در موقعیت سقوط قرار گرفت، در نتیجه در هر 4 جبهه اصلی خوزستان یعنی جبهۀ غرب دزفول، جبهۀ اهواز، جبهۀ سوسنگرد و جبهۀ خرمشهر و آبادان نیروهای جمهوری اسلامی ایران وضعیت بسیار سخت و نامطلوبی داشتند. در جبهه آبادان – ماهشهر نیروهای طرفین به شدت درگیر بودند و با توجه به اینکه تمام تأسیسات بندری غرب خرمشهر به اشغال دشمن درآمده بود دشمن از جبهه جنوب نیز می توانست از طریق آن جزیره که با یک پل به هم ارتباط داشتند تهدید نماید.
از سحر
از سحرگاه روز 25 مهرماه فعالیت هوایی دشمن در خلیج فارس باز هم افزایش یافت و از جمله هدف های عمدۀ هوایی دشمن، تأسیسات بندر ماهشهر و مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی بود در این حملات هواپیماهای دشمن موفق شدند خساراتی به تأسیسات بندر ماهشهر وارد سازند.
از آغاز آن روز در حالی که برتری کامل با نیروهای دشمن بود نبرد تن به تن در خرمشهر ادامه یافت. تکاوران دریایی تنها رزمندگان ارتشی باقیمانده بودند که با شجاعت فوق العاده در کنار نیروهای مردمی در خرمشهر می جنگیدند. در آبادان خطوط مواصلاتی در کنترل دشمن قرار داشت و آتش توپخانۀ خودی آن چنان نبود که مانع فعالیت های دشمن گردد.
روزهای سرنوشت ساز خرمشهر و آبادان یکی بعد از دیگری سپری می شد و نیروهای جان برکف ایران اسلامی فقط با نثار خود اجازه نمی دادند که موفقیت های پی در پی دشمن ارزان نصیب وی گردد.
تلاش فوق العادۀ عراقی ها برای اشغال خرمشهر و محاصرۀ کامل آبادان در روز 26 مهرماه نیز ادامه یافت. در آن روز عراقی ها به صورت همه جانبه به مواضع نیروهای پدافندی در خرمشهر و شمال آبادان حمله کردند. تانک ها و نفربرهای زرهی دشمن، خیابان های خرمشهر را جولانگاه تاخت و تاز خود قرار داده بودند و پس از آنکه دیوار دفاعی رزمندگان ایران اسلامی را با شهادت و یا مجروح شدن آنان می شکستند قدم به قدم پیشروی می کردند. جنگ خانه به خانه و کوچه به کوچه ادامه داشت.
تحت شرایط یاد شده مسأله فرماندهی عملیات جنوب وضعیت پیچیده و خاصی پیدا کرده بود. در واقع جانشین ریاست ستاد مشترک، فرماندهی ژاندارمری، استاندار خوزستان و شهید دکتر چمران به طور مشترک در آن حضور داشتند مقامات یاد شده مستمراً از نیروی زمینی می خواستند که حداکثر مقدورات آن نیرو را به اهواز و خرمشهر و آبادان اختصاص دهد، در حالی که فرمانده نیروی زمینی نگران جبهه دزفول بود.
شرایط سخت میدان نبرد روز به روز بر رزمندگان خرمشهر اثرات منفی می گذاشت، خستگی و فرسودگی بیشتر می شد و فرماندهی سخت تر می گردید.
دشمن از برتری کامل خود در زمین و هوا حداکثر استفاده را می کرد و نیروهای جمهوری اسلامی ایران را تحت فشار قرار داده بود. نیروی دریایی تلفات روز 25 مهرماه را 195 نفر اعلام و اظهار نمود که فقط تکاوران دریایی و عناصر ژاندارمری با سلاح سبک در مقابل تانک های دشمن مقاومت می کنند. وضعیت گسترش نیروهای دشمن در ساعت 15:45 روز 26 مهرماه بدین ترتیب بود که قسمت عمدۀ شهر خرمشهر در کنترل دشمن قرار داشتف در محور آبادان نیروهای دشمن در 2 کیلومتری سه راهی آبادان – ماهشهر مستقر بودند و سراسر کرانۀ شمالی بهمنشیر در کنترل دشمن قرار داشت.
فشار دشمن در روز 26 مهرماه آنچنان بود که کم کم از نجات خرمشهر قطع امید شد و حتی خبرگزاری پارس به سازمان مربوطه اطلاع داد خرمشهر کاملاً سقوط کرده است. بنابه گزارش ارسالی، وی در آن روز در بیمارستان های منطقه پیکر مطهر حدود 200 شهید را شخصاً مشاهده کرده بود.
لازم به یادآوری است که در نبردهای شهری خرمشهر و آبادان نیروهای مردمی نسبتاً قابل ملاحظه ای وارد میدان نبرد می شدند. اما به علت عدم سازماندهی، امکان کتربرد آنان در عملیات هماهنگ وجود نداشت به نحوی که عده های اعزامی هر شهر یا منطقه ای به طور مستقل عمل می کردند، بدین جهت عملیات ایثارگرانه این عده اثرات چندانی در عملیات هماهنگ شده نداشت و نظر به اینکه چگومگی ورود و خروج این عده ها به صحنه های عملیات و چگونگی عملیات آنان در اسناد و مدارک رسمی ثبت نشده است، نمی توان دقیقاً وضعیت آنها را تشریح کرد.
انتهای مطلب
