ادامۀ عملیات کرخه
ب- آخرین وضعیت نیروها قبل از آغاز تک 23/7/59 لشکر 1
عمق سرپل واقع در غرب پل کرخه بیش از ۳ کیلومتر نبود. در این سر پل تا تاریخ 20/7/59، باقیمانده یگان های تیپ ۲ زرهی دزفول شامل عناصری از گردانهای ۲۰۷ و ۲۵۶ تانک و گردان ۱۰۵ مکانیزه و گردان ۲۸۳ سوار زرهی به اضافه یک دسته پیاده هوابرد مستقر شده و پدافند می نمودند در این منطقه عناصری از نیروهای مردمی دزفول که بعدا هسته مرکزی سپاه پاسداران را تشکیل دادند نیز با نیروهای ارتش همکاری می کردند. عناصر باقیمانده گروه رزمی تیپ ۳۷ نیز در قسمتی از منطقه سرپل مستقر بودند.
و در غرب رودخانه، از پل نادری تا جنوب شوش، دو لشکر عراقی شامل ۱۰ زرهی و یک مکانیزه هر کدام با یک تیپ در خط پدافند می نمودند. منطقه ای که در مقابل سرپل وجود داشت با تیپ ۲۴ مکانیزه دشمن پدافند می گردید و بقیه یگانهای لشکرهای متجاوز در عمق منطقه به بازسازی و تعمیر و نگهداری مشغول بودند. لشکر ۲۱ پیاده حمزه می بایست به انهدام این تیپ اقدام می کرد و هدف های اولیه یعنی تپه على گره زد و ابو صلیبی خات را تصرف می نمود.
در تاریخ 21/7/59 دو گردان ۱۳۸ و ۱۴۱ لشکر ۲۱ که قبلا وارد منطقه عملیات شده و از امر لشکر ۹۲ زرهی قرار داشتند مجددا به لشکر ۲۱ واگذار شدند و به منظور تقویت آن لشکر۔
گردان ۲۹۱ تانک لشکر ۷۷ پیاده، منهای یک گروهان تانک که جدید وارد منطقه شده بود نی زیر امر لشکر ۲۱ قرار داده شد تا در عملیات آفندی غرب کرخه از آن استفاده نماید. لشکر ۲۱ پیاده، یک روز بعد از دریافت دستور عملیاتی از قرارگاه رده مقدم نیروی زمینی، دستور عملیاتی خود را در تاریخ ۵۹/۷/۲۱ صادر کرد.
پ – چکیده طرح عملیات لشکر 21 پیاده حمزه
تیپ 3 لشکر، مأموریت داشت با ۳ گردان پیاده از سر پل موجود، در مسیر ارتفاعات شمال غربی پل نادری، تک نماید و با احاطه جناح چپ دشمن تپه های شاوریه و علی گره زد هدف های شیر و پلنگ) را به تصرف خود در آورد.
یپ ۱ لشکر، مأموریت داشت با یک گردان پیاده و یک گروه رزمی تانک در محور سرپل – سه راه قهوه خانه به تپه ابو صلیبی خات (هدف ببر ) تک کرده و آن را تصرف و تأمین نماید. همزمان در این محور، گردان سوار زرهی لشکر مأموریت داشت در امتداد کرانه غربی رودخانه پیشروی و جناح چپ لشکر را تأمین کند.
لازم به ذکر می باشد که اطلاعات اشاره شده از استعداد دشمن قبل از طرح ریزی لشکر ۲۱ پیاده در دست نبود و استعداد آن خیلی کمتر تخمین زده شده و بر آن اساس طرح مانور تهیه گردیده بود. در حالی که به لشکر ۲۱ مأموریت آفندی داده شده بود به تیپ ۸۴ پیاده که در ارتفاعات شمالی دشت عباس استقرار داشت دستور داده | شد که آماده باشد از مواضع اشغالی به سمت عین خوش (هدف سگ) تک نماید. ولی این تیپ آمادگی لازم را برای انجام عملیات تهاجمی نداشت. از طرفی تیپ ۲ دزفول و گروه رزمی ۳۷ نیز توان رزمی لازم برای شرکت در عملیات تهاجمی را نداشتند و به همین دلیل در عملیات آفندی لشکر ۲۱ حمزه، نقشی به جز پدافند از سرپل به آنها داده | نشد. از آنجایی که قرارگاه رده مقدم نیروی زمینی نگران تک دشمن قبل از تک لشکر ۲۱ بود به لشکر ۱۶ زرهی دستور آماده باش داده شد تا در صورت تهاجم دشمن با پدافند در ساحل شرقی رودخانه از عبور نیروهای عراقی از رودخانه کرخه جلوگیری نماید.
ت- تک مختل کنندۀ عراق در 22 مهرماه 1359
قبلا اشاره شد که اطلاعات واصله حکایت از حمله مجدد دشمن می کرد و این موصرع موجبات نگرانی قرارگاه رده مقدم نیروی زمینی ارتش را فراهم آورده بود. سرانجام عراق در ساعت شانزده و سی دقیقه روز 22/7/59 با به کار گیری تیپ های ۴۲ زرهی و ۲۴ مکانیزه در خط و تیپ ۱۷ زرهی در احتیاط تک خود را از دو محور آغاز کرد این دو محور دقیقا همان محورهایی بودند که لشكر ۲۱ پیاده در تدبیر آفندی خود پیش بینی کرده بود، تنها تفاوت آن در سمت اجرای حمله از غرب به شرق و هدف آن بیرون راندن نیروهای ایران از سر پل اشغالی در غرب پل نادری بود. نیروهای مدافع ایران در منطقه سرپل عناصر تیپ ۲ دزفول، گردان سوارزرهی و گروه رزمی تیپ ۳۷ بودند که دستور داشتند تا آخرین نفس مقاومت نماینا.. گروه ۵۵ توپخانه و گردان های توپخانه لشکر ۲۱ که تماما در غرب رودخانه مستقر بودند و بالغ بر ۱۰ گردان توپخانه می شدند به پشتیبانی از یگان های مستقر در سرپل پرداختند و نیروی هوایی علی رغم فاصله کم بین نیروهای دو طرف با درخواست نیروی زمینی، پشتیبانی لازم را به عمل آورد، در نتیجه نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران با عنایت خداوندی عزم راسخ خود را در مقابله با دشمن متجاوز نشان دادند. ارتش عراق که نتوانسته بود تا پایان روز از تهاجم خود نتیجه ای بگیرد با فرارسیدن شب به تک خود با شدت بیشتری ادامه داد.
سازماندهی در صحنه نبرد و انجام امور به طریق اصولی و تبعیت از سلسله مراتب فرماندهی، اولین نتیجه مطلوب خود را آشکار ساخت و بالاخره با مقاومت و ایثار جان بر كفان ارتش در ساعت بیست و یک مورخه ۵۹/۷/۲۲ نیروهای متجاوز با تحمل تلفات و خسارت بسیار به مواضع اولیه خود مراجعت نمودند و فرمانده لشکر ۱۰زرهی عراق در ساعت بیست و دو دستور متوقف شدن تک را صادر کرد.
ث – اجرای عملیات آفندی لشکر 21 پیادۀ حمزه در 23 مهرماه 59
با شکست تک مختل کننده نیروهای عراقی، مسئولین به میزان درصد موفقیت آنند لشکر ۲۱ پیاده حمزه بیشتر امیدوار شدند و عملیات روز 22/7/59 عراق باعث شد که تیپ 3 لشکر ۲۱ قبل از برنامه پیش بینی شده در پشتیبانی از یگانهای سرپل از رودخانه عبور نماید و در ارتفاعات شمالی علی گره زد مستقر شود. بنابر این سمت حرکت و تک تیپ ۳ تغییر کرد و می بایستی تقریبا از شمال به جنوب تک می کرد.
عملیات آفندی لشکر ۲۱ به علت تراكم در عبور از پل های ثابت و شناور با یکساعت تأخیر در ساعت هفت مورخه
23/7/59 آغاز شد.
تیپ یک پیاده لشکر عملا با زیر امر گرفتن گردان ۲۵۰ زرهی متشکل از تانک های چیفتن و گردان ۲۹۱ تانک لشکر ۷۷ و گردان ۱۳۱ در واقع به یک تیپ زرهی با قرارگاه تیپ پیاده تبدیل شده بود. بر ابر طرح، این تیپ می بایستی با یک گردان زرهی در محور دهلران پیشروی کرده و تپه علی گره زد را از سمت شرق مورد تهدید قرار دهد و با یک گردان تانک دیگر روی محور سه راه قهوه خانه به سمت تپه ابو صلیبی خات حرکت و آن را تصرف نماید. تیپ ۳ پیاده نیز مأموریت داشت با سه گردان پیاده از ارتفاعات شمالی تپه بلتا و علی گره زد به سمت جنوب تک نماید و قسمت غربی تپه علی گره زد را تصرف کند. تیپ ۳ پیاده به علت باز بودن هر دو جناح و عدم آشنایی با منطقه و سایر مشکلات نتوانست هیچگونه حرکتی به سمت هدف های واگذاری انجام دهد و لذا عملیات لشکر ۲۱ پیاده حمزه صرفا به تک تیپ ۱ محدود گردید.
یگان های تانک تیپ یک، در حول محور پل نادری سه راهی قهوه خانه با پشتیبانی آتش شدید توپخانه به حرکت در آمدند، در لحظات اولیه، دشمن هیچ گونه عکس العملی از خود نشان نداد یگان های تانک به تصور آنکه دشمن پس از تک مختل کننده روز قبل، منهدم شده و هنوز نتوانسته است پدافند خود را سازمان دهد و یا احتمالا از منطقه عقب نشینی نموده است بر سرعت حرکت خود افزودند و شاید در آن لحظه به سبب شوق تصرف هدفهای واگذاری، ملاحظات تاکتیکی لازم در اتخاذ آرایش را از یاد برده بودند. به هر حال دو ستون از یگان های تکور شش کیلومتر از پل نادری یعنی خط سرپل دور شدند و در حدود دو کیلومتری خط پدافند دشمن قرار گرفتند که آتش ضد تانک دشمن در ساعت هشت صبح بر روی تانک های در حال حرکت باز شد، هر چه فاصله یگان ها با خط مقدم دشمن نزدیک تر می گردید حجم آتش های ضد تانک دشمن افزایش می یافت، دشمن در آن روز تمامی جنگ افزارهای ضد رزه خود را در امتداد جنوب جاده دهلران به سمت شمال مستقر کرده بود و تانک های در حال حرکت به سمت تپه علی گره زد را از پهلو هدف قرار می داد.
در ساعت نه صبح با پیشروی یگان های تانک بر حجم آتش دشمن افزوده شد و یگانهای تک ور که انتظار چنین عکس العمل شدیدی را نداشتند و از آنجایی که اطلاعات ص حیحی نیز از دشمن به آنها داده نشده بود، احساس کردند که در دام افتاده اند، آنگاه سراسیمه برای خروج از دام گسترده شده توسط دشمن تلاش نمودند.
زمین منطقه عملیات، منطقه باز و مسطحی بود که شیب آن از طرف نیروهای خودی به سمت دشمن بود و اگر چه زمین از نظر پدافندی برای نیروهای خودی مزیت فراوانی داشت و آنان را در یک موضع سرکوب نسبت به دشمن قرار داده بود ولی همین زمین برای حرکت یگان های تانک به صورت سالن سینمایی بود که پرده آن نسبت به سطح سالن در ارتفاع بالاتری قرار داشت و هر گونه حرکتی روی پرده در معرض دید تمامی تماشاگران حاضر در سالن بود و حرکت تانک ها در زمین باز، پرده متحرکی را در مقابل دید دشمن به وجود آورده بود به ویژه آنکه، تانک هایی که بایستی به سمت تپه علی گره زد حرکت می کردند، پس از عبور از خط سرپل به سمت غرب ادامه حرکت داده و مسیر حرکتشان تقریبا موازی جاده اسفالته دهلران در حد فاصل سه راه قهوه خانه تا تپه علی گره زد قرار داشت، لذا این یگان تانک با پهلوی باز، خود را در معرض دید دشمن قرار داده و به طور صددرصد در مقابل آتش های ضد تانک دشمن که از قبل پیش بینی شده بود قرار گرفته بود. .
این حرکت غیراصولی، با عکس العمل شدید دشمن مواجه شد و تلفات و خسارت فراوانی بر جای گذاشت، پرسنل یگان های تکور علی رغم شوق و علاقه ای که برای رسیدن به هدف ها داشتند ناگزیر به پراکندگی تن دادند و این پراکندگی باعث از هم گسیختگی یگانها گردید.
در ساعت ده صبح لشکر ۲۱ گزارش نمود که تیپ ۱ و گردان سوار زرهی در حال محاصره و انهدام می باشند و در پیامی دیگر اعلام شد که تیپ ۱ در شمال جاده در فاصله ۴ کیلومتری سه راهی قهوه خانه زمین گیر شده و سه چهارم تجهیزات و پرسنل خود را از دست داده است، و باقیمانده آن در حال محاصره شدن می باشند. گروه رزمی ۲۹۱ تانک در فاصله بین سه راه قهوه خانه و رودخانه کرخه در داخل شیار عمیقی که توسط دشمن حفر شده بود متوقف شده و اکثر وسایل خود را از دست داد و تعدادی از خدمه تانک ها زخمی شده و حدود ۷ دستگاه تانک نیز به علت مجروح شدن خدمه و یا نیاز تعمیراتی در منطقه رها گردیده است.
در ساعت دوازده فرمانده لشکر وضعیت یگان های درگیر را وخیم اعلام نمود و خواستار تدبیر فرمانده نیروی زمینی شد.
دستور فرماندهی قرارگاه رده مقدم نزاجا به یگان های منطقه بدین ترتیب بود که لشکر ۲۱ پیاده حمزه سعی نماید در موقعیتی که هست باقی بماند و تلاش در نگهداری سه راهی قهوه خانه نماید، به تیپ ۲ زرهی دزفول دستور داده شد، به هر نحوی پرسنل را در مواضع حفظ کند، و به لشکر ۱۶ زرهی دستور استقرار در کرانه شرقی رودخانه کرخه داده شد، در حقیقت با این دستور پیش بینی سه رده پدافندی در عمق به عمل آمده بود تا در صورتی که دشمن بعد از شکست دادن نیروهای تک کننده قصد تک و عبور از رودخانه را داشته باشد. با مقاومت های متوالی سه رده مواجه گردد.
لشکر ۲۱ پیاده حمزه پس از دریافت این پیام، پاسخ داد که موقعیت موجود برای اتخاذ وضعیت پدافندی مناسب نمی باشد و هر دو یگان تکور تابعه تیپ ۱ در شرف انهدام بوده و در صورتی که نتوان تحت حمایت آتش های پشتیبانی، یگان ها را به عقب آورد نابودی آنها حتمی است.
آخرین پیام فرمانده لشکر ۲۱ حمزه به شرح زیر مخابره شد:
“قسمت عمده نیروهای ما از بین رفته اند وضع گردان سوار زرهی نسبتا خوب است دستور داده شد تا آخرین نفس بجنگد حتی اگر تا آخرین نفر شهید شوند اگر دستور
دیگری هست بگویید من خود در خط مقدم هستم”. سرانجام تصمیم گرفته شد که لشکر ۲۱ پیاده حمزه تلاش نماید یگان های خود را از محاصره خارج و در ارتفاعات شمالی منطقه (ارتفاعات خرولی) پدافند نماید، گردان سوار زرهی را که در امتداد رودخانه در عمق بیشتری پیش رفته بود مجددا به عقب آورد و از محاصره نجات دهد. گفتنی است که محاصره عناصر گردان ۲۹۱ و به ویژه گردان سوار زرهی در اثر پاتک دشمن انجام نگرفته بود بلکه گردان سوار زرهی و عناصری از گردان ۲۹۱ تانک با استفاده از فضای خالی بین جاده آسفالته سه راه قهوه خانه به چنانه و رودخانه کرخه که توسط دشمن اشغال نشده بود پیشروی نموده و بین رودخانه و دشمن مستقر شده بودند که در واقع به نوعی، در محاصره قرار گرفته بودند. با توجه به مشکلات و بی نظمی های پیش آمد، در نهایت به لشکر ابلاغ گردید که به غیر از عناصر زرهی بقیه یگانها را در شرق رودخانه جمع آوری و مجددا شروع به سازماندهی نماید. بدین ترتیب با تمامی وسایل و تجهیزات زرهی باقیمانده از یگانها یک گروهان سازمان داده شد و گردان ۲۹۱ تانک که از وضعیت بهتری برخوردار بود در اختیار تیپ ۲ دزفول برای تقویت خط سر پل قرار گرفت و بقیه عناصر لشکر را به شرق رودخانه تغییر مکان دادند. و عملیاتی که نتایج آن درخشان پیش بینی شده بود، نتیجه معکوس داد و علاوه بر وارد شدن صدمات و خسارات، در کاهش روحية پرسنل تأثير وافری به جای گذاشت.
انتهای مطلب