بخش دوم – اجرای مأموریت
وضعیت کلی منطقه و نیروها در خاتمه روز 18 اردیبهشت 1361
- وضعیت منطقه
الف. قرارگاه نصر: (نصر1 و2) روی خاکریز دژ مرزی خط پدافند تشکیل داده بود. در سمت چپ قرارگاه موصوف، از غرب رودخانه کارون، شمال خرمشهر، تا رسیدن به خاکریز دژ مرزی به طول سی کیلومتر نیروهای دشمن مستقر بودند. با استفاده از نصرهای3 و4 و گروه رزمی حر، گردان247 سوار زرهی، تیپ46 فجر سپاه در این قسمت از منطقه با ایجاد خط پدافندی از شمال به جنوب هرگونه حرکت نیروهای دشمن را سد کرده بودند.
با توجه به اینکه نصر1 و نصر2 نیز در خاکریز دژ مرزی از شرق به غرب حضور داشتند و حالت پدافندی گرفته بودند در این مقطع زمانی، نیرویی برای ادامه عملیات در اختیار قرارگاه نصر وجود نداشت.
ب. قرارگاه فتح: این قرارگاه که در سمت راست قرارگاه نصر، در هر دو مرحله عملیات شرکت کرده بودروی خط مرزی قرار داشت و حالت پدافندی گرفته بود. این قرارگاه نیز چون از سمت راست با قرارگاه قدس ارتباط نداشت، تعدادی از یگانهای مانوری خود را برای حفظ جناح راست خود سازماندهی نموده بود و در شرایط موجود این قرارگاه نیز نیروی آزاد برای ادامه عملیات در اختیار نداشت.
ج. قرارگاه قدس: این قرارگاه در منطقه جنوب کرخه کور با فاصله زیادی از قرارگاه فتح از شمال به جنوب اقدام به تک کرده بود. دشمن در آن منطقه، با لشکرهای5 مکانیزه و 6 زرهی، سرسختانه مقابل قرارگاه موصوف مقاومت کرده بود به طوری که تا روز 17 اردیبهشت 1361 جز مسافت کوتاه و منطقه اندکی، پیشروی قرارگاه قدس امکان پذیر نشده بود.
از بعداظهر و عصر روز 17 اردیبهشت 1361، با رسیدن نیروهای قرارگاه فتح و نصر به خاکریزهای مرزی، دشمن که تهدید شهر بصره و آزادسازی خرمشهر را در شرایط به وجود آمده حتمی تشخیص داده بود اقدام به عقب نشینی از منطقه جنوب کرخه، پادگان حمید، شهر هویزه، دهلاویه و… نمود و نیروهای اختصاص یافته در آن قسمت را از طریق جاده مرزی به منطقه شرق بصره و شمال شلمچه انتقال داد. با این حرکت و جا به جایی نیرو، در مقابل قرارگاه قدس از روز 18 اردیبهشت 1361نیرویی از دشمن حضور نداشت و آن قرارگاه با ادامه پیشروی برای اخذ تماس به تدریج به سمت مرز بین المللی حرکت کرد.
در ادامه امر، تعدادی از پاسگاه های مرزیف توسط ژاندارمری وقت مجدداً فعال شد و نیروهای سمت چپ قرارگاه قدس با سمت راست نیروهای قرارگاه فتح تماس برقرار نمودند. با انجام عمل الحاق دو قرارگاه قدس و فتح، خط مرزی تا شمال شلمچه در اختیار نیروهای خودی قرار گرفت.
- وضعیت نیروها:
الف. قرارگاه نصر: این قرارگاه از روز اول نبرد، در هر دو مرحله عملیات شرکت داشت و علاوه بر خستگی و فرسودگی نیروها در مدت نه روز نبرد مداوم، تعدادی از نیروهای خود را در سطح فرماندهان و خدمه سلاحهای اجتماعی و انفرادی، به علت زخمی شدن و یا شهادت از منطقه خارج نموده بود. افزون بر این تعدادی از تجهیزات نیز به دلیل اصابت گلوله یا ترکش بدانها غیرقابل استفاده شده بودند. قرارگاه مذکور دو جهت خط پدافندی داشت (شرق به غرب – شمال به جنوب).
ب. قرارگاه فتح: این قرارگاه نیز از روز اول نبرد در هر دو مرحله عملیات شرکت نموده بود و مشابه قرارگاه نصر از لحاظ نیروی انسانی در محدودیت بود و نیروی تازه نفسی وجود نداشت و از بُعد تجهیزات نیز ضایعاتی وارد شده بود که نیاز به تأمین و ترمیم داشت؛ اما در یک جهت (شرق به غرب) پدافند می کرد.
ج. قرارگاه قدس: گرچه این قرارگاه در روزهای اول حمله و مقاومت سرسختانه دشمن تلفات و ضایعات لجستیکی و نیروی انسانی متحمل شده بود؛ اما در شرایط حاضر وضع بهتری از دو قرارگاه نصر و فتح داشت.
3- وضعیت دشمن
الف. خرمشهر، شلمچه و شمال منطقه: بر اساس اطلاعات به دست آمده از اسرای عراقی، در دو مرحله اول و دوم عملیات بیت المقدس، در مقابل قرارگاه های فتح و نصر، ضایعات و تلفات زیر به یگانهای عراقی وارد شده بود.
تیپ10 زرهی: حدود 15% تیپ24 مکانیزه: 40%
تیپ6 زرهی: حدود 50% تیپ8 مکانیزه: 50%
تیپ12 زرهی: حدود 50% تیپ106 پیاده: 20%
تیپ12 زرهی: حدود 20% تیپ30 زرهی: 25%
تیپ33 نیروی مخصوص: حدود 20% گردان تانک علی: 80%
تیپ مأمور ویژه: حدود 25% گردان تانک تموز: 80%
گردان تانک المهلب: حدود 60% گردان192 پیاده: 50%
گردان1 تیپ19: 80%
یگانهای اشاره شده از لشکرهای 11،3 و9 زرهی و پیاده مکانیزه عراق بودند که در اطراف خرمشهر و شمال منطقه تا پاسگاه زید استقرار یافته بودند.
ب. جنوب کرخه کور: در این منطقه لشکر5 مکانیزه و لشکر6 زرهی از دشمن استقرار داشتند که در روزهای اول درگیری تعدادی کشته و اسیر شدند؛ اما تلفات و ضایعات آنها زیاد نبود.
ج. پس از جا به جایی لشکرهای5 و 6 زرهی به منظور دفاع سرسختانه در مقابل نیروهای ایرانی، ارتش عراق، با تمام توان نسبت به ایجاد موانع، احداث خاکریز، تشکیل خط پدافندی در اطراف شهر خرمشهر و در شرق بصره اقدام کرد و در طول 9 روز گذشته نیز چندین خط پدافندی در دو جهت (شرقی غربی – شمالی جنوب) سازماندهی کرده بود با تغییر مکان لشکرهای 5 مکانیزه و 6 زرهی از جبهه شمالی منطقه، خطوط پدافندی ایجاد شده را تکمیل نمود.
با نگرش به جا به جایی نیروهای عراقی از شمال منطقه عملیات به جنوب منطقه، می توان گفت فرماندهان عراقی از نیت و طرح نیروهای خودی کاملاً با اطلاع بودند.
مرحله بعدی عملیات برای نیروهای خودی، بر اساس بحث های صورت گرفته در قرارگاه کربلا شامل دو عملیات در دو جهت بود: یکی ادامه عملیات به طرف شرق بصره برای تهدید یا تأمین آن شهر؛ دوم انجام عملیات از شمال به جنوب در امتداد مرز بین المللی برای محاصره شهر خرمشهر و قطع راههای مواصلاتی دشمن برای پشتیبانی نیروهای مستقر در خرمشهر و بلاخره پاکسازی آن شهر.
در ادامه عملیات به سمت بصره، تهدیداتی از سمت راست و چپ از طریق نیروهای دشمن وجود داشت. چون به هر وسعتی عملیات انجام می شد در طرفین نیروهای دشمن حضور داشتند و از جهتی برقراری تأمین دو سمت نیاز به نیروی اضافی داشت و تأمین نیروی اضافی برای قرارگاه میسر نبود.
انجام عملیات از سمت شمال به سمت جنوب و دسترسی به اروندرود، نسبت به ادامه عملیات به سمت بصره نیروی کمتری نیاز داشت. مضاف بر اینکه پس از پاکسازی خرمشهر در امر صرفه جویی در قوا کمک شایانی می کرد یعنی نیروهایی که در شمال خرمشهر به طول سی کیلومتر به سمت جنوب پدافند می کردند آزاد می شدند و خط پدافندی فقط در امتداد مرز تشکیل می شد. انجام عملیات از سمت شمال به سمت جنوب در امتداد مرز بین المللی، به طور کامل در منطقه مسئولیت قرارگاه نصر واقع شده بود و از جهتی قرارگاه نصر کلیه نیروهای خود را در دو خط پدافندی شرقی و غربی، و شمال و جنوبی به کار گرفته بود؛ به همین منظور قرارگاه کربلا نیروهای جدیدی در کنترل عملیاتی قرارگاه نصر قرار دارد.
نیروهای جدید که در کنترل عملیاتی قرارگاه نصر قرار گرفتند شامل تیپ55 هوابرد و تیپ2 زرهی لشکر92 از نیروی زمینی ارتش، تیپ25 کربلا و تیپ17 قم از سپاه پاسداران بودند که از طریق قرارگاه های فتح و فجر تا آخرین ساعات روز 19 اردیبهشت 1361 در اختیار قرارگاه نصر قرار گرفتند.
انتهای مطلب
